Феерверклар, «оташинлар» ва салютлар чиройли, аммо хавфли!
Ҳаммамизга маълумки, пиротехника воситалари билан нотўғри муомала қилиш ва сертификатланмаган пиротехника воситаларидан фойдаланиш кўпинча шикастланишлар, куйишлар ва ёнғинларга олиб келади. Ҳар хил турдаги пиротехника, оташинлар, «бомбочкалар» ва петардалар яна қандай хавф туғдиришини биласизми?
Оташинлардан кейин дисперс зарралар ҳавода тарқалади. Булар диаметри 10 микрометр ёки ундан кам бўлган модданинг бўлакларидир (таққослаш учун, инсон сочининг диаметри 50-70 микрометр). Мушакбозликдан сўнг, уларнинг атмосферадаги таркиби кескин ошади, бу эса нафас олиш ва юрак-қон томир касалликларини келтириб чиқариши мумкин.
Муаммо нафақат уларнинг мавжудлиги, балки заррачаларнинг кимёвий табиатидадир. Феерверкларга маълум ранг бериш учун уларга махсус моддалар қўшилади: стронций тузлари-қизил, натрий тузлари-сариқ, алюминий, магний ва титан-оқ рангга эга. Портловчи аралашмада металлар ҳам мавжуд бўлиб, портлашдан сўнг, пиротехника воситалари ичидаги барча моддаларнинг кичик зарралари атмосферага тарқалади. Бир қатор мамлакатларда баъзи заҳарли металлардан (масалан, қўрғошин ва хром) феерверкларда фойдаланиш тақиқланган. Аммо пиротехника воситалари кўп ҳолларда бундай тақиқлар қўйилмаган жойлардан олиб келинади. Феерверкларда ёниш реакцияси перклоратлар томонидан қўзғатилади. Портлашдан кейин улар тупроққа жойлашади ва у ердан сувга сингиб кетади. Байрамлардаги мушакбозликдан сўнг, атрофдаги сув ҳавзаларида перклоратлар концентрацияси 1000 баравардан ошади. Бу моддалар сув ҳавзалари жонзотларига, сизу бизга зарар етказади. Ичимлик суви орқали танага кириб, улар қалқонсимон безнинг ишини бузади. Қолаверса, оташинлар иссиқ газларнинг манбаи ҳисобланади: азот диоксиди ва олтингугурт диоксиди. Юқори концентрацияларда улар нафас олиш касалликларига олиб келиши мумкин.
Пиротехника ёқилгандан сўнг, ўзидан кўп чиқинди қолдиради. Бундан ташқари, бу чиқиндини қайта ишлаш мумкин эмас. Мисол учун, оташин ичида кўпинча парчаланмайдиган ялтироқ пластмасса бўлиб, у вақт ўтиши билан тупроқ ва сувни ифлослантирадиган микропластикларга айланади.
Одамлар тилаклар билан осмонга учиришни яхши кўрадиган ёрқин «хитой» чироқлари ҳам атроф-муҳитнинг ифлосланишига олиб келади ва жиддий ёнғин манбаи ҳисобланади.
Бундан ташқари кучли портлашлар одамлар ва ҳайвонларда стрессни келтириб чиқаради.
Хўш, бир дақиқалик завқ жиддий оқибатларга олиб келишига арзийдими? Ахир, туғилган кунлар, байрамлар ва бошқа муҳим саналарни бошқаларга оғриқ ёки ноқулайлик туғдирмасдан ва табиатга зарар етказмасдан нишонлаш мумкин.
